In 2010 ging ik door een turbulente fase in mijn leven. Ik was net uit de kast en in datzelfde jaar ontmoette ik mijn eerste (onbeantwoorde) liefde. Er passeerden ineens heel veel nieuwe ervaringen en gevoelens de revue, die ik met mijn milde vorm van autisme, geen goede plaats kon geven. Als ik al een manier had om hiermee om te gaan, was die nou niet bepaald gezond en constructief.
2010 was ook het jaar dat ik in aanraking kwam met meditatie. Voor mij in de vorm van mindfulness, die gebaseerd is op de boeddhistische vipassana-meditatie. Omdat dit inmiddels 12 jaar geleden is, vind ik dit een mooi moment om een interview te delen over mijn kennismaking met deze meditatievorm en de invloed daarvan op mijn dagelijkse leven.
Hoe ben je met mindfulness in aanraking gekomen?
Dat gebeurde in 2010. Ik was 25 jaar oud en had net mijn comming-out achter de rug. In datzelfde jaar werd ik voor het eerst echt verliefd en ontmoette ik mijn eerste liefde, deze bleek helaas onbeantwoord. Ik heb een milde vorm van autisme en daardoor kon ik niet goed plaatsen wat er allemaal in mijn hoofd en lichaam gebeurde.
Zowel de gevoelens van de eerste verliefdheid, als het verdriet en de pijn van de afwijzing een paar maanden later, kon ik niet goed hanteren. Ik wist me er simpelweg geen raad mee. Hoe je daarmee om moet gaan had niemand mij geleerd. Het enige wat ik kon doen om die gevoelens te dempen, was het drinken van een borrel en af en toe een joint roken.
Totdat ik op een goed moment lichtelijk neerslachtig wakker werd met hoofdpijn en dacht: “Dit kan toch niet de oplossing zijn?!”. Het effect van de demping is maar tijdelijk. Als het effect is uitgewerkt, zit ik nog steeds met dezelfde ellende en krijg ik de kater er gratis bij.
Dat was het moment waarop ik ging zoeken naar een alternatief. Toevallig gaf een collega van mij mindfulness trainingen. Ik had er al wel eens over gehoord, maar ik vond dat vooral een hoop zweverig gedoe. Dat bleek echter een vooroordeel. Het is juist heel praktisch en concreet. Ik besloot mindfulness een kans te geven en het bleek een schot in de roos te zijn.
Wat bracht mindfulness jou, wat je nog niet kende?
Eenvoudig gezegd is mindfulness een middenweg tussen twee uitersten. In de context van het omgaan met moeilijke emoties of bijvoorbeeld fysieke pijn, leert het je om ruimte te maken voor dat wat je voelt in je lichaam en wat er allemaal aan gedachten door je hoofd voorbijrazen. Dit doe je zonder dat je er over oordeelt en zonder dat je erop ingrijpt. Niets wegduwen, niets vastklampen, maar gewoon observeren en het laten zijn voor wat het is. Je gaat niet vechten, vluchten of negeren, maar je blijft er met een milde en open aandacht bij.
Dit is in tegenstelling met de standaardreactie die in de menselijke aard zit, namelijk het willen vermijden van pijn en het vergaren van plezier. Deze reflexen zijn heel logisch. Het gevolg daarvan is echter vaak dat mensen in verzet gaan tegen dat wat ze niet willen voelen en niet willen denken. Dat is mij zeker niet onbekend.
Daarbij is onze wereld maakbaar geworden, doordat wij als mens de wereld heel goed naar onze hand kunnen zetten. Denk hierbij aan alle technische en medische mogelijkheden die er momenteel zijn. Door dit maakbaarheidsprincipe worden deze reflex van knokken tegen nare gedachten en vervelende gevoelens versterkt. Als je dit ook toepast op onze binnenwereld, dan merk je dat dit niet, of slechts kortdurend werkt. Onze gedachten en gevoelens laten niet op deze manier beïnvloeden.
Zoals de Engelsen zo mooi kunnen zeggen: “What you resist, presist!”. Vrij vertaald als datgene waar je weerstand tegen biedt, blijft voortduren.
Een andere duidelijke metafoor vind ik die van een glas modderig water. Als je wil dat een glas modderig water helder wordt, moet je er juist niet in roeren, maar ervan afblijven. Kijken naar het glas is voldoende om de modder naar de bodem te laten zakken.
Mindfulness heeft een oorsprong in het Boeddhisme, is het dan wel toegankelijk voor iedereen?
Het korte antwoord is ja, mindfulness is toegankelijk voor iedereen.
In tegenstelling tot wat veel mensen denken, is het Boeddhisme een religie. Er bestaat echter niet zoiets als ‘het Boeddhisme’. Dit is een westers beeld, dat niet helemaal correct is. Er zijn vele boeddhistische scholen en stromingen, onder andere doordat Boeddhisme zich in verschillende landen heeft aangepast naar de lokale cultuur.
Mindfulness, zoals wij dat in het westen kennen, is helemaal gestript van alle boeddhistische context en rituelen, maar krijgt soms toch de geuzenaam ‘westers boeddhisme’ of ‘tulpenboeddhisme’. Mindfulness is toegankelijk gemaakt, zodat het aansluit bij de westerse behoeften. Hiermee is mindfulness een hulpmiddel tegen onder andere stress, burn-out, piekeren en depressie geworden.
Ik pieker veel en zit juist altijd in mijn hoofd. Helpt mindfulness dan?
Ik hoor mensen regelmatig iets zeggen als: “Ik heb daar niks mee, dat is allemaal zo gericht op het mentale en daar wil ik juist uit.”. Zelf snap ik die reactie heel goed. Dit berust echter op een misvatting. Het woord ‘mind’ in mindfulness, wordt vaak vertaald of begrepen als: ‘het brein’, ‘het denken’, ‘de denker’, etc.
Mind staat hier echter voor ‘bewustzijn’, je ‘geest’. Vrij vertaald kan je zeggen dat het gaat om opmerkzaamheid in je bewustzijn. Gedachten maken daar natuurlijk onderdeel van uit. Door gedachten te observeren, zonder er iets mee te moeten, zie je dat ze geen vastigheid hebben. Net zoals wolken in de lucht, drijven gedachten voorbij. Ze komen en ze gaan. Hierbij zijn je ademhaling en je lichaam belangrijke ankerpunten.
In het begin ben je vooral bezig met een stuk kalmering van de geest, zodat je deze beter kan reguleren. In een latere fase gaat dat over in inzicht-meditatie. Je gaat dan ontdekken dat de meeste gedachten geen feiten zijn. Op het moment dat men dat doorziet, valt er voor veel mensen een enorme last van de schouders. Eens te meer omdat gedachten ook heel gemakkelijk gevoelens en sensaties in lichaam en bewustzijn teweeg kunnen brengen. Denk maar eens aan het eten van een hele zure augurk… …grote kans dat je de smaak daadwerkelijk proeft, terwijl je er alleen maar aan denkt!
In de eerste les ga je al meteen aan de slag met de bodyscan. Hiermee richt je jouw aandacht zo volledig mogelijk op je lichaam. In het begin zal je merken hoe vaak je weer afgeleid wordt door de maalstroom in je hoofd. Ook hier geldt, oefening baart kunst. Het gaat om het opmerken en doorzien van de onderlinge verbinding tussen gedachten, gevoelens en sensaties, die altijd op elkaar inwerken.
Wat nou als ik niet in de lotushouding kan zitten of geen Boeddhabeeld heb?
Om te beginnen heb ikzelf nog nooit in de lotushouding gezeten, want fysiek kan ik dat niet eens. Mijn mediatieoefeningen doe ik altijd op de bank of op een stoel. Je mag natuurlijk best op een meditatiekussen gaan zitten. Een Boeddhabeeld in je kamer neerzetten staat je ook vrij. Dit zijn geen benodigdheden om goed te kunnen oefenen. Overigens mag je een Boeddhabeeld zelf kopen, deze hoef je niet te krijgen.
Mindfulness beoefen je in principe zonder het gebruik van wierook, handgeknoopte kussens, kalmerende muziekjes of natuurgeluiden, ontspannende stem. Niets van dat alles. Mindfulness draait niet om het bereiken van ontspanning, nare gedachten vervangen voor positieve, visualisaties of het creëren van een bijzondere sfeer. Zou je dit wel doen, dan zou mindfulness juist als uitvlucht gebruikt kunnen worden. Het is juist de uitdaging om bij je ‘leed’ te blijven en de oorzaak hiervan te leren doorzien. Daarin ligt de oplossing, niet in het dempen ervan.
Mindfulness gaat om het leren observeren en accepteren van wat er is, in elk moment. Juist ook het meest vervelende ‘leed’, leer je gadeslaan zonder oordeel en zonder er direct iets aan te willen veranderen. Door zonder oordeel en met zachtheid voor jezelf en het kunnen toelaten van wat er is, is het mogelijk om te ontspannen met je ‘leed’. De helderheid die je daarmee bereikt, stelt je vervolgens in staat om weloverwogen beslissingen te nemen en de juiste acties hieraan te koppelen. Dit staat tegenover met handelen op de automatische piloot en reageren vanuit primaire reflexen.
Wat levert mindfulness concreet op?
Net zoals het bij mijzelf verliep, komen mensen vaak in aanraking met mindfulness als het tegenzit in het leven. Burn-out, stress, depressie of bijvoorbeeld veel piekeren, zijn allemaal voorbeelden om met mindfulness aan de slag te gaan.
De paradox is dat je met mindfulness een oplossing voor je problemen aangereikt krijgt, doormiddel van doen-door-niet-doen. Hoe meer je niet wil denken aan een roze olifant, hoe sterker deze gedachte toch wordt. Des te meer weestand je opwerpt tegen fysieke of mentale pijn, des te sterker deze wordt.
Na een tijd van beoefening zal je merken dat er meer helderheid in je hoofd komt. Je kan beter luisteren naar de signalen van je lichaam, bewustere keuzes maken en bent beter opgewassen tegen de grillen die het leven nu eenmaal met zich meebrengt.
Ikzelf ben merkbaar beter geworden in het luisteren naar mijn lichaam, mijn pieker-gedachten te reguleren en mentaal flexibeler geworden. Het is echt niet zo dat ik nooit meer vervelende gedachtes heb of in nare situaties beland. Ik kan er beter mee omgaan en blijf er ook niet meer lang in hangen. Zeker bij mensen met autisme, kan dit nog wel eens voorkomen. Zonder te willen streven naar geluk, ben ik voor mijzelf een fijner mens geworden. Natuurlijk hoop ik dat mijn omgeving dat ook zo ervaart.
Daarbij wil ik wel opmerken, dat mindfulness zeker geen snelle oplossing is. Net als bij sporten, heb je een aanlooptijd nodig om te trainen en in conditie te komen en zal je deze conditie moeten onderhouden. Ook is mindfulness geen one-size-fits-all oplossing. Het werkt voor veel mensen, maar niet voor iedereen, niet bij alle problemen en niet in alle situaties. Mindfulness wordt helaas nog wel eens misbruikt. Daarmee bedoel ik specifiek, dat men nogal eens mindfulness aangeboden krijgt terwijl er niet gewerkt wordt aan de onderliggende meer fundamentele problemen, dat is in mijn ogen niet juist.
Stel je voor, je bent overspannen door een te hoge werkdruk of problemen met collega’s en je zit thuis. Dan moet er gekeken worden naar de werkdruk of bijvoorbeeld een gesprek plaatsvinden met je collega’s. Mindfulnes kan je ondersteunen, maar is niet de oplossing van het probleem. Na een tijd van overspanning en burn-out kan mindfulness ook helpen om terugval te voorkomen, doordat je sneller je grenzen leert herkennen en kan bijsturen als een situatie uit de hand dreigt te lopen.
Omdat mindfulness mij zoveel heeft gebracht en nog steeds brengt, ben ik een ware ambassadeur van mindfulness geworden. In 2011 heb ik de Mindfulness Based Cognitive Therapy opleiding gedaan. Dankzij mijn MBCT-opleiding kan ik deze techniek ook aanleren aan anderen.